[ Pobierz całość w formacie PDF ]
BERNARDZCLAIRVAUX
—teolog,mistyk,ﬁlozof,kaznodzieja,ur.ok.1090
wFontainesk.Dijon,zm.20VIII1153wClairvaux.
Pochodziłzburgundzkiegorycerskiegorodu,w1112wst¡piłdozakonu
cystersówwCiteaux,w1115zało»yłklasztorwClairvaux,wktórymdoko«ca
swego»yciabyłopatem;zreformował»ycieklasztorne,zalecaj¡czwł.kontem-
placj¦;dałcennewskazówkidotycz¡cereformywszystkichstopnihierarchii
ko±cielnej;odegrałdoniosł¡rol¦wwieluprzedsi¦wzi¦ciachpolitycznych;był
doradc¡papie»y,królówiksi¡»¡t,wywierałsilnywpływnawładze±wiec-
kieiduchowne;w1138przyczyniłsi¦dozako«czeniaschizmywKo±ciele,
w1146nawoływałdowyprawykrzy»owej,zako«czonejw1148niepowodze-
niem;uczestniczyłwlicznychsporachteologicznych,wyst¦powałzwł.przeciw
dialektycewteologiiGilbertadelaPorrée(przyczyniłsi¦dopot¦pieniajego
teznasynodziewReims1148)orazPiotraAbelarda;jestuwa»anyzatwórc¦
spekulatywnegomistycyzmuZachoduijednegoznajwi¦kszychmistykówka-
tolickich.Kanonizowany18I1174przezpapie»aAleksandraIII,17VII1830
uznanyprzezPiusaVIIzadoktoraKo±cioła.
Pisałtraktatyascetyczno-mistyczne,dogmatyczno-apologetyczne,moralne,
atak»emowyilisty;zjegodzieł,charakteryzuj¡cychsi¦wybitnymiwalorami
stylu,najwa»niejszes¡:
Tractatusdegradibushumilitatis
(
Ostopniachpokoryipychy
,
ok.1121;PL182,941–972);
DediligendoDeo
(
OmiłowaniuBoga
,ok.1126;PL182,
973–1000);
Degratiaetliberoarbitrio
(
Ołasceiwolnejwoli
,ok.1127;PL182,
1001–1030);
Deconsideratione
(
Orozwa»aniu
,1149–1153;PL182,727–808)oraz
SermonesinCanticacanticorum
(
Kazanianatemat„Pie±ninadPie±niami”
;PL183,
785–1197)—pisanewró»nychokresach.
Jestjednymztwórców±redniowiecznegospekulatywnegomistycyzmu,
któryrozwijałsi¦naZachodziewci¡gunast¦pnychstuleci.Jegodoktryna
mistycznejmiło±ciopierasi¦naosobi±cieprze»ywanejekstazie,którejnadał
całkowicieopracowan¡interpretacj¦.
SamB.stwierdza,»ejegoﬁlozoﬁ¡jest„pozna¢JezusaUkrzy»owanego”.
ródłemwiedzyim¡dro±cijestnierozum,leczmistycznezjednoczeniezChry-
stusem,wktórymdialektykajestzawodnaizbyteczna.Mimopoło»eniawyra¹-
negoakcentunapoznanienadprzyrodzone,B.nienegowałcałkowiciewarto±ci
czynnikarozumowegow»yciuczłowieka,astwierdzaj¡c,i»ka»depoznanie
rozpoczynasi¦odpoznaniazmysłowego,umieszczałsw¡nacechowan¡misty-
cyzmemteori¦poznaniawnurcierealizmuaposteriorycznego.
Cho¢ﬁlozoﬁaB.wykazujezwi¡zekzteori¡mistyki,zwł.je±lichodziodzie-
dzin¦poznania,iwdu»ejmierzezawartajestwrozwa»aniachteologiczno-mi-
stycznych,toB.jestrównie»autoremtekstówocharakterze±ci±leﬁlozoﬁcznym,
niewykazuj¡cychbezpo±redniegozwi¡zkuzmistyk¡,lecznale»¡cychdopo-
ziomurozwa»a«naturalnych,któryjestuB.wyra¹nieodró»niony.
WgB.stworzonyprzezBogawszech±wiatskładasi¦zbytów,b¦d¡cych
±lademiwyrazemJegotwórczegodziałania.Tworz¡oneniezrównanyład,gdy»
Bóguporz¡dkowałjewsposóbdoskonały,nadaj¡cka»demuistniej¡cemubytowi
sensbyciaiwi¡»¡cgozreszt¡bytówwcało±¢.Bógstworzył±wiat,udzielaj¡c
bytomistnieniatak,»ewszystkiebyty,odpowiedniodonatury,któr¡posiadaj¡,
partycypuj¡wNim.Najni»szystopie«partycypacjitosamobytowanie,wy»szy,
toposiadanie»ycia,kolejny—±wiatłorozumu.
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
1
BernardzClairvaux
B¦d¡cprzyczyn¡udzielaj¡c¡bytomistnienia,Bógzachowałcałkowit¡
odr¦bno±¢swejnatury.Mi¦dzyBogiem—przyczyn¡±wiata,asko«czonymi
stworzonymibytamiistniejeostra,nieprzekraczalna,ontologicznaró»nica.
Broni¡cdualizmuBogaistworzenia,B.przeciwstawiałsi¦mistycyzmowi
panteistycznemugłoszonemuprzezPlotyna,Pseudo-DionizegoiEriugen¦.
Wizjarzeczywisto±ciB.zawieraswoist¡typologi¦bytów.B.odró»niłwe
wszech±wiecie±wiatciał(bytymaterialne)od±wiatabytówniecielesnych.
Wszystkiebytyniecielesne,opróczBoga,uzale»niones¡wjaki±sposóbod±wia-
taciał.Zewzgl¦dunaró»nic¦wichstosunkudo±wiataciał,B.podzieliłbyty
niecielesnenaczterygrupy.
Naj±ci±lejszyzwi¡zekzciałemwyst¦pujeuduszzwierz¦cych,którestoj¡
najni»ejwhierarchiibytówniecielesnych.Duszeteniemog¡istnie¢bezzwi¡zku
zciałem.Stanowi¡zasad¦o»ywiaj¡c¡organizmzwierz¦cyigin¡wmomencie
jego±mierci.Równie»wswymdziałaniuniewykraczaj¡pozasfer¦ciała.
Takrozumianaduszazwierz¡tprzewy»szawprawdziesw¡natur¡ciało,jest
niecielesna,aleb¦d¡ccałkowiciezwi¡zanazciałem,jestrównie»nieduchowa.
Stoj¡cananast¦pnymszczebluhierarchiiduszaludzkajestzale»naodciała
ju»tylkowswymdziałaniu,niezale»yza±odniegowistnieniu,apobiologicz-
nej±mierciorganizmubytujenadal.Zale»no±¢duszyczłowiekaodciałaprze-
jawiasi¦waktachpoznania,wktórychbior¡udziałcielesnenarz¡dyzmysłów.
Nawzóraniołów,zajmuj¡cychnast¦pnyszczebelhierarchii,awodró»nieniuod
nierozumnychzwierz¡t,duszaczłowiekaobdarzonajestrozumem.Rozumma
by¢»yciowymprzewodnikiemdostarczaj¡cymczłowiekowiwskazówek,czynni-
kiem,którypozwalanarozró»nianietego,cokorzystnelubniekorzystne,dobre
lubzłe,st¡drozumstanowiogodno±ciczłowieka.Niemawi¦kszejwarto±ci
posługiwaniesi¦rozumemwcelachtypowoteoretycznych(wiedzadlawie-
dzy),aleczłowiekmawobecBogaobowi¡zekposługiwaniasi¦rozumem,by
niezni»a¢si¦dopoziomuzwierz¡t,leczzachowa¢wsobienadan¡przezBo-
gagodno±¢.B¦d¡cmistykiem,B.doceniałjednaknadrz¦dn¡warto±¢rozumu
wporz¡dkunaturalnym.
Bóg,któryjestMiło±ci¡,wakcieczystejmiło±cistworzyłczłowiekanaswój
obrazipodobie«stwo,itowła±nieduszaludzkanaznaczonajestpodobie«-
stwemBo»ym.Istot¡obrazuipodobie«stwaBo»egoduszyjestwolnawola.
Zgodniezopracowan¡przezB.teori¡wolnejwoli,wolajestwładz¡,dzi¦ki
którejczłowiekjestwolnyodwewn¦trznejkonieczno±ciiprzymusu.
Duchyczystewyprzedzaj¡whierarchiiduszeludzkie,zeswejnatury
bowiemnies¡zwi¡zanezciałamianiwistnieniu,aniwdziałaniu.Wdziedzinie
poznanianiezale»no±¢taobjawiasi¦aktamipoznawczymi,wktórychnast¦puje
bezpo±rednieintuicyjneprzenikanierzeczywisto±cidoumysłu,niewymagaj¡ce
udziałupoznaniazmysłowego.Duchyczystes¡wswymbytowaniuzale»ne
odStwórcyist¡dograniczonewswoimdziałaniuprzezokre±lonemiejsce,
zwi¡zanezzadaniami,jakiezostałyimwyznaczone.Cho¢nieposiadaj¡
elementucielesnego,mog¡—zewzgl¦dunaspełnianefunkcje—przybiera¢na
pewienczasciałojakonarz¦dziedziałania.
Bytnajwy»szy,czyliBóg,jestjedynymbytemduchowym,którypod
»adnymwzgl¦demniezale»yod±wiataciał,jestOnbowiemabsolutnie
niezło»ony,aconajistotniejsze—jestnieograniczony.Dostateczn¡racj¡jego
bytowaniajestjegowszechmocnawola,dzi¦kiczemuwszelkieJegodziałanianie
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
2
BernardzClairvaux
s¡wnajmniejszymstopniuniczymuwarunkowane.Nietylkosamnajdoskonalej
poznajewszystkiebyty,leczrównie»sammo»einnymbezpo±rednioudziela¢
wiedzywlanej.Bóg,zewzgl¦dunasw¡natur¦,jesttranscendentnywstosunku
dowszelkiegostworzenia.
Zagadnieniaetyczneorazteoriapoznaniał¡czyłysi¦uB.wcało±¢
zproblematyk¡dotycz¡c¡ludzkiejduszy.
Wolajesttym,codecydujeozdolno±ciodpowiedniegowyborupodsuwa-
nychprzezrozummotywacji,st¡daktwolipowi¡zanyjestzawszezaktem
poznania,jednakwolaniejestzdeterminowanaprzezrozum,leczzachowuje
mo»no±¢wyboru.Dzi¦kiwoliczłowiekmo»ewybra¢Boga,mo»echcie¢by¢do
niegopodobnymlubmo»epragn¡¢jedynierzeczyziemskich.Wkonsekwencji
posiadaniatakiejwolno±ci,człowiekmamo»liwo±¢popełnianiamoralnegozła,
którejestzniekształcaniempodobie«stwaludzkiejduszydoBoga.
Bytybuduj¡cewszech±wiatniestanowi¡prawdy,s¡jedyniejejsymbolami.
Prawdaudost¦pnionajestludzkiemupoznaniuzapo±rednictwemObjawienia
Bo»ego.Człowiekmo»ej¡odczyta¢zistniej¡cychw±wieciebytówwówczas,
gdyprocespoznaniapoł¡czyzprocesemsamodoskonaleniamoralnego.Drog¡,
któraprowadzidoprawdy,jestChrystus;wiedzywarto±ciowejnieosi¡ga
si¦samymrozumem,któregomo»liwo±cipoznawczes¡bardzoograniczone,
lecztylkopoprzezmistycznezjednoczeniezChrystusem.Ostatecznymcelem
poznaniajestpoznanieBoga,jakoBytuNajwy»szego.PoznaniejestdlaB.
powrotemczłowiekadoBogainiemo»eby¢onoodizolowaneodmiło±ci.Tylko
miło±¢mo»edoprowadzi¢doprawdy.Rozumokazujesi¦zasłaby,niezb¦dna
jestpomocBogaudzielaj¡cegołaskitym,którzyzasłu»ylinatoswym»yciem.
Doskonal¡csi¦moralnie,człowiekwst¦pujenadrog¦prowadz¡c¡dopoznania
Boga.Osi¡ganieprawdyzasadzasi¦napokorze.Pokoratocnota,dzi¦kiktórej
człowiek,poznaj¡cdokładnie,wjakimceluistnieje—zostajepomniejszonywe
własnychoczach.Osi¡gn¡wszyostatnizdwunastustopnipokory,człowiek
wst¦pujenapierwszystopie«prawdy(rozpoznaniewłasnejn¦dzy),poktórym
przechodzinastopie«miło±ci(współczuciebli¹niemuzpowodujegon¦dzy),
anast¦pnienatrzeci,najwy»szystopie«prawdy,którymjestczystaprawda,
osi¡ganawkontemplacjirzeczyniebieskich.Pełneiprawdziwepoznanie
Bogaosi¡gasi¦w»yciumistycznym,dlategonajwy»szym,kulminacyjnym
punktempoznaniajestmistycznaekstaza.Duszaludzkaoddzielasi¦wtedy
wpewiensposóbodciała,abynamomentnast¡piłaswoistauniaczłowieka
zBogiem.ŁaskaBo»amo»edoprowadzi¢dotakiejunii,jednaknawetprzytym
przebóstwieniuludzkiejduszy,substancjaczłowiekapozostajeniesko«czenie
ró»naodsubstancjiBoga.ZjednoczenieczłowiekazBogiemniepolegawówczas
nawspólnejzNimistocie,alenawspólnocieprzezpodobie«stwo,któraopiera
si¦naharmoniiwoliczłowieka,b¦d¡cejistot¡obrazuBo»egoludzkiejduszy,
zwol¡Bo»¡.Miło±¢sprawia,»ewolaczłowiekadostrajasi¦wsposóbidealny
dowoliBoga,człowiekkochaj¡cBogadlaNiegosamego,dochodzinamoment
donajwy»szejgranicy,dojakiejczłowiekwziemskim»yciumo»edoj±¢poprzez
ekstaz¦.Nast¦pujezgodno±¢miło±ciludzkiejzmiło±ci¡Boga,b¦d¡caszczytem
moralnegodoskonaleniaczłowiekaorazgranic¡jegomo»liwo±cipoznawczych.
B.byłgłosicielemmistycyzmu,uznaj¡cegoobcowaniezBogiemzanajlepszy,
anawetjedynysposóbpoznaniaprawdy.
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
3
BernardzClairvaux
Filozoﬁawuj¦ciuB.niejestwiedz¡teoretyczn¡,biernymzapatrywaniem
si¦wChrystusa,aleczynnymipokornymosi¡ganiemumiej¦tno±cipokiero-
waniasob¡wgChrystusowegowzoru.Jejzadaniemjestpomocwpogł¦bianiu
ludzkiego»yciatak,byczłowiekzasłu»yłnałask¦Bo»¡,któradoprowadzigo
doprawdy.Zdobycieprawdyjestmo»liwetylkoprzezpodniesienieipogł¦bie-
nie»yciaduchowego.Wysiłkiludzkiegorozumuokazuj¡si¦zawodne,st¡dB.
odrzucałdialektyk¦.
Teologiadialektyczna,podobniezreszt¡jaknauki±wieckie,niemiaładlaB.
wi¦kszejwarto±ci.Przeciwstawiaj¡cmistycyzmracjonalizmowiiposługuj¡csi¦
jakometod¡poznawaniaintuicj¡ikontemplacj¡,anie—jakscholastyka—ro-
zumowaniem,B.nieodrzucałrealizmuaposteriorycznego,stwierdzaj¡c,i»ka»-
deludzkiepoznanierozpoczynasi¦odpoznaniazmysłowego.Czerpi¡cdane
zpoznaniazmysłowego,dostarczaj¡cegoinformacjiowielo±ciizró»nicowaniu
bytów,rozumludzkidrog¡analizydochodzidoistnieniaBoga,niemo»ejed-
nakpozna¢Gowsposóbpełnyiprawdziwy.Bógjestinnejnaturyni»wszystkie
stworzoneprzezNiegobyty,dlategoczłowiekniemo»epozna¢Gobezpo±red-
niodrog¡poznanianaturalnego,leczmusidozna¢pomocynadprzyrodzonej,
umo»liwiaj¡cejpoznaniemistyczne.
Bibliograﬁa:
E.Vacandard,
ViedesaintB.,abbédeClairvaux
,P1897–1898,1927
5
;J.Ries,
DasgeistlicheLeben,inseinenEntwicklungsstufennachderLehredeshl.B.
,Fr1906;G.G.Coulton,
St.B.,HisPredecessorsandSuccessors,1000–1200A.D.
,C1923,repr.NY1979;E.Butler,
Western
Mysticism.TheTeachingofSS.Augustine,GregoryandB.onContemplationandtheContemplative
Life
,NY1924,Lo1951
2
;A.J.Luddy,
LifeandTeachingsofSt.B.
,Db1927;
SaintB.etsontemps
,
Dijon1928–1929;A.Wilmart,
Auteursspirituelsettextesdevotsdumoyenâgelatin.Étudesd’histoire
litteraire
,P1932;É.Gilson,
LathéologiemystiquedeSaintB.
,P1934,1980
4
;M.Pachucki,
wi¦ty
B.DoktorKo±cioła
,Pz1934;J.Weingartner,
AbelardundB.ZweiGestaltendesMittelalters
,In1937;
O.Castrein,
B.vonClairvaux.ZurTypologiedesmittelalterlichenMenschen
,Lund1938;É.Gilson,
TheMysticalTheologyofSaintB.
,Lo1940;BaudryJ.,
SaintB.
,P1946;J.Leclercq,
SaintB.mystique
,
Bruges1948;ten»e,
SaintB.etOrigend’aprèsunmanuscritdeMadrid
,RevueBenedictine59(1949),
183–195;ten»e,
TextessurSaintB.etGilbertdelaPorrée
,MS14(1952),107–128;W.Williams,
St.B.
ofClairvaux
,We1952;J.Calmette,H.David,
St.B.
,1953;L.Cristiani,
SaintB.deClairvaux
,P1962;
J.Leclercq,
Recueild’étudessursaintB.etsesécrits
,I–III,R1962,1969;W.Hiss,
DieAnthropologie
B.vonClairvaux
,B1964;J.Lewicki,
Wsprawiepogl¡dówﬁlozoﬁcznych±w.B.zClairvaux
,RF16
(1968)z.1,75–82.
AleksandraGondek
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
4
BernardzClairvaux
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Wątki

Search