[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Praca semestralna, semestr zimowy, r. a. 2010/2011
Organizacje międzynarodowe
jako forum współpracy ekologicznej
na rzecz ochrony Bałtyku
Beata Belica
Kierunek: bezpieczeństwo wewnętrzne, I rok
Specjalność: zarządzanie kryzysowe
Przedmiot: bezpieczeństwo ekologiczne państwa
WSTĘP
Morze Bałtyckie jest morzem dość specyficznym. Śródlądowe położenie sprawia,
że znaczenie dostępu do niego jest kwestią bardzo znaczącą dla wielu państw – zarówno
ze względów geopolitycznych jak i ekonomicznych. Region ten leży na skrzyżowaniu szlaków Północ-Południe i Wschód-Zachód. Z tego względu stanowi chłonny rynek i przedstawia duży potencjał, stanowiąc odzwierciedlenie kondycji państw nad nim leżących – zarówno
pod względem ekonomicznym, kulturowym jak i politycznym.
Region Morza Bałtyckiego nazywany jest w strategiach regionalnego rozwoju Europy jako „Europa Bałtycka”. Obecnie dostęp do Bałtyku ma 9 państw europejskich: Litwa, Łotwa, Estonia, Polska, Niemcy, Rosja, Finlandia, Szwecja i Dania. Państwa te zwane są także republikami nadbałtyckimi.
Poszerzenie Unii Europejskiej w 2004 roku m. in. O takie państwa jak Litwa, Łotwa, Estonia czy Polska sprawiło, że współpraca w ramach Wspólnoty w o wiele większym stopniu niż dotychczas skoncentrowała się na sprawach związanych z Morzem Bałtyckim, działalnością przemysłową w jego obrębie, ochroną i z uwarunkowaniami prawnymi dotyczącymi Bałtyku.
Należy również pamiętać, że w regionie Morza Bałtyckiego przebiega wiele granic zewnętrznych UE z takimi państwami jak np. Rosja czy. Region stanowi więc bogatą mozaikę kulturową, dlatego wielopłaszczyznowa, pokojowa współpraca na rzecz ochrony Morza uważana jest za wielki sukces. Najważniejsze jest tu, moim zdaniem, upowszechnianie
i promowanie historii, kultury, zwyczajów itp. poszczególnych państw w duchu tolerancji
i poszanowanie dziedzictwa każdego z narodów.
Od początku XX wieku współpracą na rzecz ochrony Bałtyku zajmowało się wiele organizacji i instytucji, zarówno naukowych, jak i rządowych i pozarządowych.
Do najważniejszych organizacji naukowych zaliczyć należy Konferencję Oceanografów Bałtyckich (CBO), Organizację Bałtyckich Biologów Morza (BMB) czy Międzynarodową Radę Badań Morza (ICES). Można też zaliczyć do tej grupy projekt COPERNICUS skierowany
do studentów z różnych krajów, którzy pragną poszerzyć swoją wiedzę na temat Bałtyku
i jego specyfiki. Jeśli chodzi o organizacje zajmujące się współpracą ekologiczną na rzecz Morza nie można pominąć Komisji Helsińskiej – HELCOM, Koalicji na Rzecz Czystego Bałtyku (CCB) czy Bałtyckiej Grupy Dyskusyjnej ASCOBANS. Niezwykle ważne jest też włączanie
się w działania państw międzynarodowych organizacji pozarządowych, m. in. WWF
czy Greenpeace.
Podane przeze mnie przykłady nie wyczerpują szerokiego wachlarza instytucji mających
na celu współpracę ekologiczną, gospodarczą, kulturową etc. w granicach Bałtyku oraz republik nadbałtyckich.
Celem mojej pracy jest przedstawienie działania niektórych organizacji w celu zwalczania zagrożeń dla Morza Bałtyckiego oraz w celu minimalizacji skutków rozwoju gospodarczego dla ekologii i szeroko pojętego „zdrowia” Bałtyku. Biorąc pod uwagę konieczność ograniczenia dotyczącego objętości pracy postanowiłam skupić się na takich zagadnieniach jak współpraca w ramach Greenpeace, WWF i Komisji Helsińskiej. Zagrożenia, z jakimi mamy do czynienie mówiąc o Bałtyku zostaną omówione podczas wskazywania sposobów współpracy organizacji międzynarodowych z państwami w zakresie ochrony Morza.
Komisja Helsińska – HELCOM
HELCOM jest organem zarządzającym i wykonawczym Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, zwanej w skrócie Konwencją Helsińską. Początki istnienia Komisji Helsińskiej sięgają 1973 roku, gdy z inicjatywy Rzeczpospolitej Polskiej została zwołana w Gdańsku konferencja dyplomatyczna państw nadbałtyckich. Miała ona miejsce w dniach 04-14.09.1973 roku. Podczas konferencji tej podpisano konwencję
o rybołówstwie i o ochronie żywych zasobów Morza Bałtyckiego. Konwencja ta została ratyfikowana przez wszystkie państwa bałtyckie, do dzisiaj obowiązuje na obszarze całego Morza, poza wodami wewnętrznymi. Prace nad tą konwencją były dosyć skomplikowane, wynikało to z różnic pomiędzy państwami biorącymi udział w konferencji. Pomimo antagonizmów dzielących państwa udało się jednak zrealizować wszystkie stawiane przez konwencję cele. Konwencja została jednak przyjęta stosunkowo późno – dopiero w 1980 roku. Dzięki tej konwencji to HELCOM stał się wyznacznikiem kierunków współpracy
w zakresie ochrony Morza Bałtyckiego, a współpraca międzynarodowa pozwoliła temu organowi stać się twórcą polityki ekologicznej w regionie.
Zmiany polityczne dokonujące się w Europie Środkowo-Wschodniej (rozpad Związku Radzieckiego, usamodzielnienie się republika nadbałtyckich tj. Litwy, Łotwy, Estonii czy Polski) były przyczyną rewizji Konwencji – nastąpiło to w 1992 roku. Nowa Konwencja mówi o przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, o metodach bezpośredniej walki z nimi, ustala też ramy instytucjonalne, określa relacji Konwencji w stosunku do innych zobowiązań międzynarodowych. Wedle artykułu 20. Do obowiązków HELCOM-u należy m. in. nadzór nad wykonaniem zobowiązań Konwencji, wydawanie zaleceń, określanie kryteriów kontroli zanieczyszczeń oraz sposobów walki z nimi oraz współpraca z rządami państw oraz innymi organizacjami międzynarodowymi.
W celu zwiększenia efektywności HELCOM powołał 5 grup roboczych, z których każda zajmuje się inną dziedziną współpracy. W ramach Komisji istnieją więc takie grupy jak: grupa ds. zanieczyszczeń z lądu, grupa ds. zanieczyszczeń na morzu, grupa ds. ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, grupa ds. reagowania na rozlewy olejowe, grupa ds. monitoringu i ocen. Ponadto istnieją grupy robocze ds. Projektów realizowanych na bieżąco przez Komisję. Strukturę organizacyjną HELCOM-u przedstawia wykres:
*
*Schemat pochodzi z książki „Wielostronna współpraca w regionie Morza Bałtyckiego na przełomie XX i XXI wieku” – D. Rossa-Kilian, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2009
Polska stale uczestniczy w wykonywaniu zadań HELCOM-u, m. in. Poprzez mianowanie polskich ekspertów i uczestnictwo naszych przedstawicieli w pracach komisji roboczych. Posiadamy również stałego przedstawiciela w siedzibie głównej Komisji,
w Helsinkach. W Gdańsku, dla lepszego rozwoju współpracy został otwarty również Sekretariat Konwencji Helsińskiej, który skupia się na wypełnianiu zadań strony polskiej. Należy także zaznaczyć, że decyzje HELCOM- nie są prawnie wiążące, mają charakter zaleceń, wiec wypełnianie ich zależy od dobrej woli państw i chęci współpracy. Sama ratyfikacja konwencji jest jednak prawnie wiążąca, co można stwierdzić na podstawie artykułu
91 Konstytucji RP z 2.04.1997 roku: „Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w dzienniku ustaw RP, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest stosowana bezpośrednio chyba, że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy”.
O znaczeniu Komisje Helsińskiej świadczą chociażby jej osiągnięcia – wydanie ponad 200 rekomendacji, które wyznaczały zasadnicze kierunki w ochronie Morza Bałtyckiego. Sukcesem jest także zmniejszenie emisji azotu uwalnianego do atmosfery, wspólne monitorowanie środowiska morskiego, kontrola przemysłu i substancji szkodliwych – a także współpraca z rządami i nakładanie przez nie kar i sankcji dla przemysłu znacząco szkodzącego środowisku Morza Bałtyckiego , współpraca z wieloma organizacjami międzynarodowymi
i zapobieganie nielegalnym działaniom statków na morzu.
Ważnymi elementami budującymi strukturę ekologicznej współpracy na rzecz Bałtyku są również organizacje pozarządowe. Wspomniane przeze mnie wyżej WWF
i Greenpeace od wielu lat aktywnie działają na rzecz polepszenia stanu naturalnego Morza.
WWF
W początkach działalności skrót WWF rozszerzano jako World Wildlife Found, jednak w latach 70-tych organizacja poszerzyła zakres swojej działalności i zaczęła zajmować
się nie tylko współpracą na rzecz ochrony gatunków (ang. wildlife) – w zakres zainteresowań WWF weszła także kompleksowa ochrona przyrody i powstrzymanie degradacji środowiska naturalnego. W związku z tym nazwa organizacji została zmieniona na World Wide Found
for Nature. Obecnie pod starą nazwą funkcjonuje jedynie w USA. Obecnie, by nie narażać
się na niezrozumienie i błędy w interpretacji nazwy posługujemy się wyłącznie akronimem „WWF”. Na swojej stronie internetowej Organizacja jako misję podaje „utrzymanie biologicznej i genetycznej różnorodności świata roślin i zwierząt oraz ich naturalnych środowisk życia, zapewnienie długotrwałego i bezpiecznego dla środowiska wykorzystania odnawialnych zasobów naturalnych, wspieranie procesów zapobiegających zanieczyszczaniu środowiska, jego bezwzględnej eksploatacji oraz marnotrawieniu energii i zasobów Ziemi”.
WWF zaznacza, ze Bałtyk jest najmłodszym morzem na świecie, podstałym z wód topniejącego lodowca. Jeszcze 200 lat temu był morzem czystym, jednak ze względu na swój specyficzny, śródlądowy charakter (od otwartych mórz oddzielająco tylko wąskie cieśniny duńskie) wymiana wody w Morzu trwa nawet 30 lat. Właśnie z tego względu konieczne jest ograniczenie zrzucania do Bałtyku szkodliwych substancji. WWF alarmuje,
że zanieczyszczenie Bałtyku sprawiło, że obecnie 10% basenu Morza Bałtyckiego zamieniło się w tzw. pustynie wodne, gdzie nie występuje żadne życie.
Jednoczenie WWF zwraca uwagę, że największe zagrożenie dla Bałtyku może przynieść eutrofizacja – jest to proces polegający na wytwarzaniu nadmiernej ilości pożywienia. O ile na pierwszy rzut oka można stwierdzić, że proces ten jest dobry i nieszkodliwy, to po głębszej analizie dochodzimy do wniosku, że jest to zjawisko szkodliwe. Organizacja porównuje Morze do organizmu, które mając zbyt wiele pożywienia nie jest w stanie strawić go
w całości i z przejedzenia umiera. Przyczyna takiego stanu wody jest zrzut miogenów
z nawożenia pól uprawnych, zanieczyszczenia atmosferyczne oraz zrzuty ścieków
z oczyszczalni i z działalności przemysłowej. Eutrofizacja Bałtyku przejawia się nadmiernym zakwitem glonów i powstanie przy dnie tzw. stref beztlenowych, co skutkuje pozbawieniem życia w pewnych obszarach Morza.
Przeciwdziałając postępującej eutrofizacji Bałtyku WWF prowadzi działalność
w zakresie ograniczenia wykorzystywania fosforanów, które są zawarte m. in. w proszkach do prania. WWF podjęła więc działania na rzecz opracowania przewodnika, który pozwoliłby na zwiększenia świadomości ludzi mieszkających w basenie Morza Bałtyckiego w zakresie ochrony środowiska obszaru. W tym celu wystosowano apel do 10 firm produkujących proszki do prania. 9 z zapytanych firm włączyło się w działania WWF. Na tej podstawie sporządzono przewodnik, z którym zielone światło otrzymały proszki bez zawartości fosforanów, a czerwona – te, które takie związki posiadają bądź na apel organizacji
nie odpowiedziały.
Jako drugą, najważniejszą z kolei przyczynę eutrofizacji WWF przyjmuje zrzucanie ścieków ze statków pasażerskich wprost do Morza. Jest to bardzo niebezpieczna dla Bałtyku ze względu na słaba wymianę wód, o czym wspomniałam już wcześniej. WWF proponuje wiec, by statki zawijające do portów tam właśnie zostawiały ścieki – oczyszczane
w nabrzeżnych oczyszczalniach zmniejszałyby znacznie zagrożenie dla środowiska naturalnego Morza Bałtyckiego. Taka procedura wymaga jednak dobrej woli armatorów. WWF zwróciło się z takim apelem do 50 armatorów różnych krajów nadbałtyckich. Na apel odpowiedziało 13 przewoźników promowych. Organizacja na swojej stronie publikuje listę firm, które podpisały apel do zaprzestanie zrzucania ścieków wprost do morza – na liście tej nie ma niestety Stena Line, która obsługuje połączenia z Polską.
WWF działa także na rzecz ochrony gatunków żyjących w Bałtyku. Szczególnie chciałaby zwiększyć populację żyjących tam morświnów, których obecnie jest około 100 – jest to gatunek skrajnie zagrożony wyginięciem. Działania podejmowane są także w celu ochrony gatunku foki szarej. Organizacja informuje ludzi, jak należy zachować się, gdy na plaży widzimy fokę szarą.
Kolejnym ważnym działaniem podejmowanym przez WWF jest publikacja na stronie internetowej przewodnika: „Co Ty możesz zrobić dla Bałtyku?”. Na stronie internetowej organizacji są także podane adresy mailowe do poszczególnych przewoźników promowych – wystosowano apel do ludzi – jeśli nie chcą, by promy zanieczyszczały Morze zrzutami ścieków, powinni wysłać maila do przewoźnika. Taki rodzaj protestu może okazać się o wiele bardziej znaczący dla przewoźnika – jest szansa na to, że widząc niezadowolenie klienta firmy zdecydują się na zmianę dotychczasowych praktyk. Zwiększenie świadomości ludzi jest jednym z najważniejszych elementów ochrony gatunków i środowiska Morza Bałtyckiego.
Greenpeace
Kolejną ważną organizacją działającą w celu ochrony zasobów Morza Bałtyckiego jest Greenpeace. Organizacja ta zwraca uwagę nie tylko na problemy takie jak eutrofizacja Bałtyku, ale również na kłusownictwo morskie, zmiany klimatyczne. Greenpeace ma również na celu pokazanie piękna Bałtyku. W 2009 roku organizacja realizowała projekt „Tour de Baltic – Poznaj Najsłodsze Morze Świata!”. Projekt polegał na tym, że młodzi wolontariusze w sezonie letnim odwiedzali popularne miejscowości i zwiększali świadomość ludzi wypoczywających tam na temat zagrożeń morza Bałtyckiego i sposobów zapobiegania im. Podczas realizacji projektu zbierano również podpisy pod petycją zawierającą postulaty zmian w zakresie ustaleń legislacyjnych na rzecz ochrony zasobów Morza Bałtyckiego. Poszczególne miejscowości odwiedzone przez wolontariuszy a także terminy realizacji akcji pokazuje następująca mapka:
*Fotografia ze strony organizacji Greenpeace
Greenpeace zwraca szczególną uwagę na to, że 52% światowych łowisk morskich zostało całkowicie wyeksploatowane, a 25% jest eksploatowana nadmiernie. Przyczynia się do tego w dużym stopniu kłusownictwa morskie, czyli nielegalne połowy ryb. W związku
z kłusownictwem morskim niemałe problemy mają morświny – gatunek zagrożony, o czym wspomniałam już wcześniej. Morświny oddychają tlenem, od czasu do czasu wypływają
na powierzchnię wody, by zaczerpnąć powietrza. Rozstawiane przez kłusowników sieci stanowią niemałe zagrożenie dla tych ssaków. Zwierzęta zaplątują się w nie, stres spowodowany niespodziewaną sytuacją sprawia, że zużywane jest o wiele więcej tlenu
w o wiele krótszym czasie niż normalnie. Powoduje to śmierć zwierzęcia poprzez uduszenie się.
Greenpeace swoja działalność wspomaga darowiznami i wpływami z przekazywania 1% podatku. Umożliwia to znacznie szerszą działalność i lepsze działanie na rzecz ochrony Morza.
PODSUMOWANIE
Wymienione przeze mnie zadania realizowane przez trzy opisane organizację
nie stanowią całego zakresu działalności tych podmiotów. Działalność ta jest tak szeroka,
że nie sposób ująć ją w tak krótkiej pracy. Wymienione przeze mnie projekty i działania mają jedynie charakter poglądowy i informują o niektórych z rodzajów budowy „miękkiej” polityki na rzecz ochrony Bałtyku.
Każda z przedstawionych organizacji międzynarodowych zajmuje się ochroną Bałtyku. To, czy działalność opiera się na prawnie wiążących zobowiązaniach państw
czy na happeningach i podpisywaniu petycji nie ma znaczenia, jeśli chodzi o troskę naszego Morza. Istnieją różne sytuacje i różne grupy, do których należy dotrzeć: inne działania podejmiemy w celu zwiększenia świadomości osób fizycznych o zanieczyszczeniu i ochronie Bałtyku, inne działania podejmiemy w celu zmiany działalności firm i przewoźników promowych. Nie ulega jednak wątpliwości, że w każdym z przedstawionych działań zasadniczą rolę odgrywa czynnik ludzki. Z uwagi na wyżej wymienione kwestie wielopłaszczyznowa i różnorodna współpraca w celu troski o Morze jest niezbędna. Dzięki rozwojowi różnego rodzaju form jesteśmy w stanie chronić obecnie Bałtyk w o wiele większym stopniu niż działając tylko jedną „drogą”. Należy też pamiętać o tym,
że to od każdego pojedynczego człowieka zależy czystość Bałtyku i jego zachowanie
dla przyszłych pokoleń. Dlatego też happeningi, projekty edukacyjne, inicjatywy organizacji pozarządowych i działalność skoncentrowana na jednostkę ludzką i znaczenie jej postępowania na rzecz ochrony przyrody daje o wiele lepsze rezultaty niż jedynie rozwiązania legislacyjne w prawie międzynarodowym.
BIBLIOGRAFIA
1. „Wielostronna współpraca w regionie Morza Bałtyckiego na przełomie „XX i XXI wieku” - D. Rossa – Kilian, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2009
2. Strona internetowa organizacji Greenpeace:
3. Strona internetowa organizacji WWF:
[ Pobierz całość w formacie PDF ]