[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Tadeusz Bieniek
Dzieje Świata
tom 2
Ś r e d n i o w i e c z e (476-1453)
Królestwo Franków (481-637)
W okresie rozpadu Cesarstwa Zachodniorzymskiego tereny północnej Galii zamieszkane były głównie przez plemiona frankońskie. Zjednoczyły się one i utworzyły w 481 r. państwo, którego królem został Chlodwig (ok.481-511) syn Childeryka, rzymskiego naczelnika, z rodu Merowingów. Szybko rozszerzył on granice swego, początkowo bardzo małego kraju. Podbił m.in. państwo Alemanów - późniejszą Alzację; państwo Wizygotów - późn. Akwitanię. W ciągu 30 lat opanował prawie całą Galię i część Germanii. Był to okres burzliwego rozwoju chrześcijaństwa, więc by zapewnić sobie poparcie Kościoła, przyjął chrzest ok. 497 r., nawracając się, wraz ze swymi poddanymi, na wiarę chrześcijańską w obrządku rzymskokatolickim, która dodatkowo sprzyjała asymilacji ludów galloromańskich i barbarzyńskich. byli arianami).
Chlodwig osiadł w Paryżu, czyniąc go stolicą królestwa. Było to już wtedy znaczące miasto Lutecja, rozbudowane przez Rzymian z osady rybackiej, znajdującej się na wyspie Cite na Sekwanie. Nazwa miasta nadana została przez Franków ze względu na zamieszkiwanie regionu przez celtyckie plemię Paryzjów. Gdy Chlodwig umarł w 511 r. państwo Franków rozciągało się od Renu po Pireneje i stanowiło stosunkowo najbardziej stabilny i zwarty kraj na gruzach pozostałych po Cesarstwie Zachodniorzymskim.
W ciągu VI w. państwo Franków, kierowane przez królów z dynastii Merowingów, powiększyło znacznie swe terytorium, przyłączając Turyngię (leżącą nad górną Łabą i górną Wezerą - 531) , Burgundię (532-534), Prowansję (536). Również Księstwo Bawarów (późniejsza Bawaria) zostało podporządkowane Frankom, przy czym tamtejszy ród książęcy pozostawiono u władzy, ale jako frankijskich urzędników. W największym swym zasięgu Królestwo Franków dochodziło do Łaby i środkowego Dunaju na wschodzie. W okresach zjednoczenia było to największe i najpotężniejsze państwo w zachodniej Europie.
Słabością państwa był kilkakrotnie przeprowadzony, zgodnie zresztą ze zwyczajowym prawem frankońskim, podział na pomniejsze królestwa pomiędzy synów zmarłego monarchy. Po śmierci Chlodwiga państwo podzielono więc pomiędzy czterech jego synów. Zarysował się już wtedy podstawowy podział na wielkie dzielnice: Neustria (północno-zachodnia część państwa), Austrazja (południowo-wschodnia} i Burgundia (centrum).. Zjednoczenie nastąpiło dopiero w 558 r. pod rządami Chlotara I i ponownie na dłuższy okres czasu w 634 r. za panowania Dagoberta I (629-639), który uważa się za złoty okres królestwa.
Cesarstwo Wschodniorzymskie, Bizantyjskie (476-1054)
W V-VI w. Cesarstwo Wschodniorzymskie trwało i rozwijało się nieustannie, mimo najazdów Hunów, Wi-zygotów i Ostrogotów, pustoszących Półwysep Bałkański. Do najbogatszych prowincji cesarstwa należały Egipt, Syria i Palestyna, a największymi ośrodkami handlu, nauki i kultury były miasta Aleksandria w Egipcie i Antiochia, stolica rzymskiej prowincji Syrii. Ta ostatnia uległa zniszczeniu w 526 r. wskutek wielkiego trzęsienia ziemi, w którym zginęło 250 tys. ludzi.
Szczególny rozkwit państwa przypadł na okres rządów cesarza Justyniana I Wielkiego (527-565). Ugruntował on macedońską dynastię cesarzy po rozbiciu w 532 r. ludowego powstania Nika (“zwyciężaj”), wznieconego na hipodromie w Konstantynopolu. Zaś po zawarciu pokoju z Persją, i umocnieniu w ten sposób swego panowania we wschodnich prowincjach imperium, Justynian I rozpoczął realizację wielkiego planu odzyskania terytoriów rzymskich na Zachodzie, opanowanych przez barbarzyńców germańskich. Armia bizantyjska, dowodzona przez Belizariusza, w kilku wieloletnich kampaniach wojennych (533-550) wyparła Wandalów z Afryki Północnej i Ostrogotów z Sycylii oraz całej Italii, a następnie zajęła także południe Półwyspu Iberyjskiego, wykorzystując trwającą tam wojnę domową wśród Gotów. W ten sposób Morze Śródziemne w połowie VI w. znów stało się “wewnętrznym morzem” imperium.
Justynian I zreorganizował system podatkowy, sądownictwo (kodeks Justyniana) i administrację prowincji, podporządkowując je swoim urzędnikom. Za jego rządów rozwijało się intensywnie budownictwo dróg, mostów, akweduktów, pałaców dla arystokracji miejskiej i wielkich posiadaczy ziemskich oraz kościołów. Jako "namiestnik Boży na ziemi” prześladował wyznawców religii pogańskiej i zlikwidował akademię platońską w Atenach.
W Konstantynopolu wzniesiono największą ówcześnie świątynię chrześcijańską Hagia Sophia, poświęconą Mądrości Bożej. Była ona siedzibą patriarchy, kościołem koronacyjnym, a bogactwo jej wnętrz miało być świadectwem boskiego posłannictwa władzy cesarskiej. Podkreśleniem absolutystycznej formy rządów cesarzy był też bazylikowo-centralny układ budowli, zwieńczonej wielką kopułą o średnicy 32 m. Kościół Hagia Sophia stał się wzorem budownictwa i sztuki bizantyjskiej, jaka ukształtowała się w V w. na chrześcijańskim wschodzie. Charakteryzowały je przepych i bogactwo dekoracji, wyrażające się we freskach, mozaikach, malarstwie ikon i inkrustacjach ściennych. Konstantynopol, odbudowany z rozmachem po pożarze w czasie powstania Nike, stał się też wtedy głównym ośrodkiem kultury bizantyjskiej, choć jego znaczenie i pozycja w Cesarstwie znacznie umniejszona została przez epidemię dżumy, jaka w 542 r. zabiła ok. połowy półmilionowej populacji miasta.
Cesarstwo Wschodniorzymskie nie potrafiło jednak utrzymać odzyskanych terytoriów na Zachodzie. Już w latach sześćdziesiątych VI w. utraciło północną część Półwyspu Apenińskiego na rzecz Longobardów, którzy utworzyli w Italii swe własne państwo ze stolicą w Pawii, w 590 r. w Rzymie faktyczną władzę przejął papież Grzegorz I Wielki, zaś w początkach VII w. Bizancjum utraciło terytoria na Półwyspie Iberyjskim.
Zmieniła się też sytuacja na Bałkanach. Na jego zachodnich terenach w latach 550-630 osiedlili się Słowianie: Serbowie i Chorwaci, przybyli z nad Łaby. Zostali oni wówczas uzależnieni od przybyłych z Azji Awarów, którzy osiedlili się wcześniej w Panonii, nad środkowym Dunajem. Wspólnie przedsiębrali zbrojne najazdy w zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego, docierając nawet do Grecji i gór Peloponezu. Wojska bizantyjskie, zaangażowane w ciężkiej wojnie z Persami, nie potrafiły przeciwstawić się ruchliwej piechocie słowiańskiej, uzbrojonej w łuki i zatrute strzały. Z kolei najeźdźcom nie udało się zdobyć Konstantynopola i ostatecznie Serbowie i Chorwaci porozumieli się z cesarzem bizantyjskim, otrzymując z jego nadania ziemie w zachodniej części Bałkan w zamian za przeciwstawienie się Awarom.
Natomiast wschodnią część półwyspu zajęły wojownicze plemiona Bułgarów, przybyłe z Azji Środkowej. Bułgarzy w 680 r. założyli pierwsze swe państwo, które obejmowało tereny dzisiejszej Bułgarii, Macedonii oraz Serbii i ulegli potem slawizacji.
Za panowania Herakliusza (610-641) Cesarstwo Bizantyjskie zaatakowane zostało przez Persów. Sasanidzi perscy zajęli Syrię, Palestynę i Egipt, z których po ciężkich, kilkuletnich walkach wojskom bizantyjskim udało się ich wyprzeć. Lecz wkrótce terytoria te stały się łupem Arabów, którzy natchnieni nową wiarą islamską, rozpoczęli w 632 r. wielki pochód na zdobycie świata. Znaczna część ludności krajów zajętych przez Arabów przyjęła islam i opowiedziała się po stronie nowych władców mahometańskich. Większy opór wojska bizantyjskie i ludność stawiły w krajach północnej Afryki, których podbicie przez Arabów przeciągnęło się do końca VII w.
W międzyczasie próbowali też oni bezskutecznie zdobyć Konstantynopol w latach 674-78. Po ponownym rocznym oblężeniu miasta w 717 r. utracili jednakże najwidoczniej nadzieję na jego zdobycie, ograniczając się do końca X w. jedynie do organizowania lokalnych wypraw wojennych na bizantyjskie terytoria Azji Mniejszej. Zresztą wojska bizantyjskie odwzajemniały się tym samym, niszcząc miasta muzułmańskie i uprowadzając ich ludność w niewolę. W najdalszym swym zasięgu Bizantyjczycy podbili wyspę Cypr, Syrię, Fenicję i północną Mezopotamię.
Zagrożone ze wschodu przez Persów, potem przez Arabów, Cesarstwo Bizantyjskie starało się utrzymać pokojowe stosunki ze słowiańskimi mieszkańcami Półwyspu Bałkańskiego, którzy handlowali ochoczo i przyswajali kulturę grecką. Szczególnie groźni byli Bułgarzy, którzy posiadali prężną organizację i władzę centralną i byli dzielnymi wojownikami. W 811 r., po zwycięskiej bitwie z wojskami bizantyjskimi, oblegli Konstantynopol. Mimo wielkich strat nie udało im się jednakże zdobyć warownego miasta. Doszło wtedy do sojuszu między walczącymi stronami, a nawet pokojowego wcielenia Bułgarii na kilkadziesiąt lat do Cesarstwa Bizantyjskiego. Za panowania cara Borysa I Bułgarzy, jako pierwsi Słowianie, przyjęli w 865 r. wiarę chrześcijańską obrządku bizantyjskiego..
Mimo to rywalizacja pomiędzy Bułgarami i Bizancjum o hegemonię w regionie trwała nadal przez całe X stulecie, przeradzając się w gorące wojny, toczone ze zmiennym szczęściem. Wreszcie ostateczny cios Bułgarom zadał w 1014 r. cesarz bizantyjski Bazyli II (976-1025). Po zwycięskiej bitwie nad rzeką Strumą kazał oślepić wszystkich 15 tys. jeńców bułgarskich i oddać ich carowi bułgarskiemu. Nieszczęsny car na ich widok zmarł, a wojska bizantyjskie opanowały całą Bułgarię, która bez szans na obronę, poddała się cesarzowi “Bułgarobójcy”. Zresztą zacięty naród bułgarski bynajmniej nie zrezygnował ze swej niepodległości i wielokrotnie w XI w. wszczynał powstania wyzwoleńcze przeciwko panowaniu cesarzy bizantyjskich.
W X w. Bizancjum utraciło terytoria południowej Italii na rzecz Normanów, przybyłych z Francji, którzy utworzyli potem w regionie potężne Królestwo Sycylijskie. Najdłużej wpływy bizantyjskie w Italii utrzymały się w Wenecji.
Niezależnie od zewnętrznych zagrożeń i klęsk, rozwijały się w kraju spory religijne. Ich tłem był, inspirowany przez cesarza, ruch ikonoklastów, zwalczających bałwochwalczy kult ikon, świętych obrazów. Został w 730 r. zakazany edyktem cesarza Leona III. Spór trwał, z przerwami, ponad 100 lat i ostatecznie w 843 r. został zakończony przez patriarchę Konstantynopola przez oficjalne uznanie cesarza jako zwierzchnika religijnego i równoczesne przywrócenie kultu ikon. Po wygaśnięciu sporów ikonoklastycznych nastąpił duży rozwój sztuki kościelnej, zwany renesansem macedońskim, od dynastii macedońskiej, jaka panowała w latach 867-1056 w Cesarstwie.
Przez setki lat rozwijał się też spór pomiędzy kościołami rzymsko-katolickim, dominującym w zachodniej Europie i prawosławnym na Wschodzie. Spór dotyczył ustroju Kościoła, gdyż greko-katolicy nie uznawali prymatu rzymskiego papieża oraz dogmatu o pochodzeniu Ducha św., także liturgii i obyczajów. Zakończył się w 1054 r. ostatecznym oddzieleniem się kościołów wschodnich. Znaczną w tym rolę odegrał także wzrost gospodarczego i politycznego znaczenia Cesarstwa Bizantyjskiego, które w X w. przeżyło swój złoty wiek.
Państwo zarządzane było przez wielki aparat biurokratyczny, podporządkowany absolutystycznemu cesarzowi, noszącemu też, zwyczajem perskim, tytuł bazileusa. Wszelkie procesy produkcyjne i handel z zagranicą były ściśle kontrolowane i opodatkowane, lecz państwo opiekowało się także szkołami przykościelnymi, organizowało uniwersytety, akademie. Rozwijały się też sztuka i budownictwo wg własnego architektonicznego stylu bizantyjskiego. Cesarstwo dysponowało wielką armią i flotą wojenną, największą na Morzu Śródziemnym. Natomiast w XI w., działo się w nim coraz gorzej. Wzrastający na znaczeniu wielcy właściciele ziemscy uchylali się od płacenia podatków i starali uniezależnić się od władzy monarszej. Państwo osłabione zostało również przez wojny z Bułgarami, toczone na północnych rubieżach.
Podboje islamu (611-786)
W VI w. wędrówki ludów omijały Półwysep Arabski, który zamieszkały był przez plemiona arabskie, prowadzące w większości koczowniczy tryb życia na pustynnych terenach półwyspu. Arabowie zorganizowani byli w strukturach rodowych, wyznawali wielobóstwo. Jednym z głównych miast regionu była Mekka na skrzyżowaniu szlaków karawanowych na pustyni. Miasto było też celem pielgrzymek religijnych, które przybywały z całej Arabii, by złożyć hołd bóstwom, których rzeźby ozdabiały ściany sanktuarium Kaaba, czworobocznej, prostopadłościennej budowli z szarego kamienia. Pielgrzymki te przynosiły spore dochody miejscowym kupcom, więc poczuli się oni zagrożeni, gdy w mieście zaczęła rozwijać się nowa religia, głosząca wiarę w jednego boga. To też wypędzono z miasta proroka, który ją głosił.
Był nim Mahomet, ur. w 870 r., wnuk przywódcy rodu Haszymidów, ożeniony ze starszą o 15 lat Chadidżą, właścicielką karawan, których w młodości był przewodnikiem. Ogłosił się on w 611 r. prorokiem i zaczął nauczać o nowej wierze, jaką mu w licznych objawieniach przekazał archanioł Gabriel w imieniu Boga. Swą nową religię nazwał "Islamem", to jest "poddanie się woli Boga", któremu przydał imię Allach, jakie miał jego ojciec. Uciekając z Mekki Mahomet, wraz ze swymi 75 zwolennikami, schronił się w odległej o 350 km oazie, która wkrótce rozwinęło się w miasto Medyna ("miasto proroka"). Zyskując coraz więcej wyznawców utworzył swe własne państewko teokratyczne. Po śmierci pierwszej żony zawarł 11 nowych małżeństw, m.in. z córkami wodzów sąsiednich plemion, przez co głównie rozszerzył swe terytoria. W 630 r. Mahomet zdobył Mekkę, gdzie natychmiast nakazał zniszczyć posągi bóstw pogańskich i uczynił z Kaaby symbol swej nowej wiary muzułmańskiej. Zmarł w 632 r., lecz jego religia rozwijała się nadal i zdobywała nowych zwolenników, jako trzecia wielka religia monoteistyczna świata. Ma ona charakter uniwersalny, czyli jest dostępna dla wszystkich, podobnie jak chrześcijaństwo, a w przeciwieństwie do hermetycznego judaizmu, dostępnego tylko dla narodu żydowskiego.
Zasady islamu spisane zostały w świętej księdze, zwanej Koranem, dzielącej się na 114 sur (rozdziały), ujmujących dogmaty, w jakie muzułmanie winni bezwzględnie wierzyć, oraz w szariat, stanowiącym kodeks prawny, według którego powinni postępować w życiu codziennym. Mahometanie zobowiązani zostali przede wszystkim do pięciu głównych powinności: absolutnej wiary w Allacha, pięciokrotnej modlitwy w ciągu dnia, udzielania jałmużny ubogim, przestrzegania ścisłego postu w miesiącu ramadan i przynajmniej jednej pielgrzymki w życiu do Mekki. Poza tym szariat zakazuje mahometanom spożywania mięsa wieprzowego i picia napojów alkoholowych oraz określa kary za dokonanie przestępstw.
Islam głosił między innymi hasło dżihad, to jest świętej wojny mahometan z niewiernymi, obiecując poległym muzułmanom raj po śmierci na polu walki. To też Beduini szybko przekształcili się w dzielnych wojowników i już po dwóch latach od śmierci Mahometa w 632 r., jego następcy, kalifowie, podjęli wyprawy wojenne przeciwko niewiernym. W pierwszej kolejności Arabowie, pokonawszy wojska bizantyjskie w bitwie nad rzeką Jarmuk w Syrii, podbili Syrię i Palestynę. Po zwycięskich bitwach z Persami pod El-Kadasija w 636 r. i Nihawandem w 642 r. opanowali również całą Mezopotamię oraz Armenię, a następnie wszystkie terytoria starożytnej Persji po rzeki Indus i Syr-Darię. Z kolei do 649 r. zajęli Egipt, Cyrenajkę i Trypolitanię w Afryce oraz Azję Mniejszą, a w latach 674-678 oblegali i próbowali zdobyć Konstantynopol, stolicę państwa bizantyjskiego.
Z małymi przerwami pochód islamu trwał dalej również w VIII w. Arabowie zajęli wtedy północną Afrykę wzdłuż Morza Śródziemnego, nieomal całą Hiszpanię i południową część Galii, z której wycofali się jednak za Pireneje po przegranej bitwie z wojskami frankońskimi Karola Młota pod Poitiers w 732 r.
Wojujący islam faktycznie był bardzo tolerancyjny dla podbitych ludów. Arabowie wymagali od tubylczej ludności tylko skrupulatnego płacenia umiarkowanych podatków, a przyzwalali na kultywowanie lokalnych religii, obrządków i obyczajów. To też ludność podbitych terytoriów przyjmowała ich niejednokrotnie jako wybawców od rodzimych ciemiężycieli i jako gwarantów sprawiedliwości społecznej. Tym jedynie można wytłumaczyć fenomen szybkich podbojów arabskich i stworzenie przez nich imperium, przewyższającego obszarem Cesarstwo Rzymskie.
Państwo rozwijało się szybko dzięki intensywnemu handlowi i rozwojowi rzemiosła. Pomocne w tym było wprowadzenie po raz pierwszy złotych monet. Arabowie wytwarzali w dużych ilościach jedwabie, wyroby bawełniane, dywany, miedź, srebro, doskonałą stal damasceńską. Powstały liczne miasta, w tym Bagdad, jako polityczna i administracyjna stolica oraz centrum nauki całego imperium. Rozkwitały nauki, zwłaszcza matematyka, astronomia, medycyna i geografia oraz sztuka, architektura, literatura i poezja. Między innymi arabowie wprowadzili do matematyki cyfry arabskie oraz pojęcie zera i opracowali tablice astronomiczne. W 745 r. w Bagdadzie założona została pierwsza publiczna biblioteka, zaś w Damaszku powstał pierwszy szpital w krajach arabskich.
Prowincje administrowane były dwojako: przez cywilnych namiestników wezyra i dowódców lokalnych oddziałów wojskowych. Dla zapewnienia ich szybkiej łączności z odległą stolicą, funkcjonowała sprawnie poczta konna, dysponująca setkami zajazdów ze zmiennymi końmi. Ludność podbitych przez Arabów terytoriów stosunkowo szybko przechodziła na wiarę islamską. Spowodowane to było tym, że mahometanie służący w armii, zgodnie z Koranem, byli zwolnieni od płacenia podatków dla państwa. Zasady islamu z biegiem lat ulegały ewolucji i w 660 r. nastąpił rozłam wśród mahometan na szyitów i sunnitów. Doprowadziło to do podziałów władzy i powstania kilku, zwalczających się wzajem, dynastii panujących: Haszymidów, Umajadów, Abbasydów, Fatymidów i innych.
Dynastia Karolingów (639-987)
Kolejni monarchowie z dynastii Merowingów, panujący w państwie Franków po zmarłym w 639 r. Dagobercie I, nie przejawiali większej aktywności i historia zapisała ich jako króli “gnuśnych”. Natomiast na początku VIII w., w czasie panowania Teodoryka IV, zabłysnął majordom Karol Młot. Z racji swego stanowiska zarządzał pałacem oraz majątkiem króla i dowodził jego wojskami. Pełnił tę funkcję niejako dziedzicznie, gdyż i jego ojciec Pepin Starszy i dziad Arnulf byli majordomami na dworze królewskim. Walcząc z sąsiednimi Turyngami, Bawarami i Fryzami, Karol rozszerzył wydatnie królestwo Franków. Zreorganizował też frankońską armię, wprowadzając ciężkozbrojną kawalerię. Dzięki niej pokonał wojska arabskie w 732 r. w wielkiej bitwie pod Poitiers, uzyskując przydomek “Młota” i co spowodowało, że nie król, lecz on sprawował faktyczną władzę w państwie.
W celu utrzymanie armii przeprowadził rekwizycję dóbr kościelnych, jakie rozdzielał później swym wasalom, tworząc w ten sposób zaczątki systemu lennego. Gdy w 737 r. umarł Teodoryk IV, wtedy nie syn monarchy, Childeryk III, lecz majordom Karol Młot przejął pełnię władzy w państwie, które po jego śmierci przypadło jego synom Karlomanowi i Pepinowi. Przywrócili oni wprawdzie tron Childerykowi III, lecz po udaniu się Karlomana do klasztoru na Monte Casino, Pepin Mały (Krótki) zdetronizował Childeryka III, ostrzyżono go na łyso (Merowingowie nosili długie włosy, w których według wierzeń frankijskich kryła się magiczna moc) i wysłano do klasztoru. Pepin Mały sam, w porozumieniu i z błogosławieństwem papieża Stefana II, ogłosił się w 753 r. królem państwa frankońskiego. W ten sposób zapoczątkowana została dynastia królewska, zwaną Karolingami.
Pepin Mały (753-768) ostatecznie zjednoczył pod swym berłem całą rzymską Galię, przeprowadził reformę pieniężną i jako Bboży namiestnik mianował biskupów, wydawał ustawy dla kleru i wprowadził dziesięcinę, jako daninę od ludności wsi na rzecz Kościoła. Zmusił też króla Longobardów do opuszczenia Księstwa Rzymu i Rawenny, na których utworzone zostało Państwo Kościelne pod rządami papieża.
Kolejnym monarchą był syn Pepina Małego, Karol, który objął władzę w całym królestwie Franków w 768 r. Sprawował ją przez 46 lat. Był gorącym wyznawcą katolicyzmu i miał poczucie misji ewangelizacji terytoriów przyległych do państwa frankońskiego. Organizował więc co roku wyprawy wojenne przeciwko ościennym krajom. Przede wszystkim już w 774 r. podbił państwo Longobardów w północnej Italii i zajął tereny Półwyspu Apenińskiego po Rzym włącznie. Następnie w wyniku wieloletnich wojen podporządkował sobie germańską Saksonię oraz słowiańskie Łużyce, a następnie także Panonię, państwo azjatyckich Awarów w dolinie środkowego Dunaju i Sawy, którzy osiedli tam w VI wieku. Wszędzie tubylcza ludność przymuszona została do przyjęcia wiary chrześcijańskiej. Nie udały się natomiast Karolowi I próby podbicia Półwyspu Iberyjskiego i wyrzucenia stamtąd Arabów. Zajął jedynie terytoria pomiędzy Pirenejami i rzeką Ebro, tworząc na nich swą prowincję Marchię Hiszpańską.
Karol I Wielki dbał o budownictwo dróg, szkół przyklasztornych (choć sam nigdy nie nauczył się czytania i pisania) i skryptoriów, gdzie ręcznie przepisywano cenne dzieła antycznych filozofów i pisarzy, wprowadził w klasztorach nauczanie medycyny, dążył też do ustanowienia profesjonalnego sądownictwa. Dwór monarszy skupiał pisarzy i uczonych, promował rękodzielnictwo artystyczne, rozwijała się znajomość klasycznej łaciny (renesans karoliński). Kraj podzielony został na wewnętrzne hrabstwa, większe księstwa i przygraniczne marchie. Zarówno hrabiów, jak i książąt, mianował król, podlegały im pospolite ruszenie, administracja i sądownictwo na zarządzanych terytoriach. Stanowili oni później kastę panów lennych feudalnego systemu społecznego, jaki ukształtował się w X-XI w. w Europie. Stolicą państwa stało się miasto Akwizgran (Aachen), będące wcześniej rzymskim obozem warownym.
Za obronę Państwa Kościelnego przed najazdem Longobardów, papież Leon III koronował w 800 r. Karola I na cesarza, przekształcając królestwo Franków w Święte Cesarstwo Rzymskie. W ten sposób świat chrześcijański otrzymał dwóch równorzędnych zwierzchników cesarskich: wschodniego (greckiego) w Bizancjum i zachodniego (katolickiego) w Rzymie.
Karol I Wielki miał trzech synów: Pepina, Ludwika i Karola. Zgodnie ze zwyczajowym prawem Franków w swym testamencie z 806 r. podzielił państwo między synów na 3 części, lecz jeszcze przed śmiercią Karola umarło dwu synów. Został jedynie Ludwik i on potem przejął koronę, jako jedynowładca. Dodatkowo w 816 r. przyjął także koronę cesarską z rąk papieża Stefana IV, stając się w państwie Franków najwyższym zwierzchnikiem cywilnym i duchowym równocześnie.
Ludwik I Pobożny (814-840), kontynuował polityką ojca, skupił się na obronie granic zewnętrznych, wspierał działalność misyjną w krajach skandynawskich, stąd przydomek Pobożny. Napotykał wszak na coraz większe trudności w utrzymaniu spoistości państwa, wobec narastających dążeń i ambicji separatystycznych władców poszczególnych hrabstw, na jakie państwo podzielone zostało w 750 r.
Ludwik też miał trzech synów: Lotara, Ludwika i Karola. Kierując się zasadą majoratu jeszcze za życia ustanowił najstarszego syna Lotara cesarzem, obaj pozostali mieli być tylko królami. Jednak gdy umarł, oni sami, po długich targach, dokonali ostatecznego podziału Królestwa i władzy, zawierając w 843 r. tzw. Traktat z Verdun. Był on proklamacją zgody trzech braci i miał gwarantować ich współpracę i wzajemną pomoc. Faktycznie traktat stał się zaczynem trwałego podziału jednolitego państwa Franków Karola I Wielkiego na przyszłe państwa narodowe. Dodatkowo traktat zakończył też krótki żywot frankońskiego Świętego Cesarstwa Rzymskiego.
Z cesarstwa Karolingów wyłoniły się trzy królestwa: zachodnich Franków, które objął Karol II Łysy (843-877), wschodnich Franków, przejęte przez Ludwika Niemieckiego i środkowe, rozciągające się wąskim pasem od Morza Północnego po Rzym w Italii. To środkowe królestwo przydzielone zostało Lotarowi I, który otrzymał godność cesarza. Ale po jego śmierci w 855 r. zostało dodatkowo podzielone na trzy części między jego synów. Tak więc w miejsce jednego dużego, zwartego i silnego cesarstwa Karola Wielkiego w 40 lat po jego śmierci istniało na jego terytorium pięć królestw. Były to jakby zalążki późniejszych terytoriów Francji, Niemiec oraz Niderlandów, Szwajcarii i Włoch.
W państwie zachodnio-frankońskim Karola II Łysego, od początku jego powstania, nie było wewnętrznej zwartości. Poszczególne hrabstwa buntowały się i dążyły do jak największej niezależności od króla, zaś celtycka Bretania na północy i wizygocka Akwitania na południu w ogóle stanowiły oddzielne księstwa. Karol Łysy mozolnie budował swój dwór królewski, otaczał się ludźmi kultury, filozofami, pisarzami, poetami, sam określany był jako król-filozof. W wyniku dynastycznych ruchów Italia przypadła Karolowi i został on, przy wsparciu papieża Jana VIII, cesarzem rzymskim. W ten sposób zarysowała się jakby możliwość ponownego scalenia wszystkich królestw frankijskich w jedną całość. Nie byli tym jednakże zainteresowani możnowładcy, rządzący w poszczególnych hrabstwach. Wszak największą przeszkodą stały się wyniszczające najazdy Saracenów (Arabów) na Italię, Wikingów (Normanów) na północne i zachodnie wybrzeża zachodniej Frankonii i Madziarów (Węgrów) od wschodu, z obszarów Panonii nad Dunajem.
W IX-X w. bardzo umniejszył się autorytet Kościoła katolickiego. Spowodowane to było tym, że dostojnicy kościelni działali w ramach systemu feudalnego na identycznych zasadach jak świeccy wasale. Mieli obowiązek służby wojskowej, ściągali podatki, biskupstwa były dziedziczne, biskupów i opatów mianowali hrabiowie, często za opłatą. Biskupi domagali się hołdów lennych od opatów i kanoników. Szerzył się wśród nich upadek moralny, zanikła działalność kulturalna klasztorów, którą zastąpił jedynie kult relikwii i pielgrzymki do sanktuariów.
Odnowę działalności Kościoła rozpoczął we Francji Zakon Benedyktynów. Wzorem tej działalności było opactwo w Cluny, ufundowane w 910 r. jako niezależne od lokalnych władz, a podległe wprost papieżowi. Benedyktyni zajmowali się działalnością gospodarczą, zwłaszcza ogrodnictwem i leśnictwem, produkcją win i miodów pitnych, uprawiali zioła lecznicze, leczyli chorych, zakładali schroniska dla bezdomnych, w skryptoriach przepisywali teksty święte i książki antyczne. Ta działalność rozpowszechniała się stopniowo na całą Francję i wszystkie zakony.
Powstałe w wyniku traktatu w Verdun państwo zachodnio-frankońskie rządzone było nadal przez królów dynastii Karolingów francuskich. Role i możliwości władzy królewskiej w kraju jednakże nieustannie malały, wzrastała natomiast odrębność prowincji: Akwitanii, Gaskonii, Tuluzy, Normandii, Bretanii, Flandrii i in., oraz rosła potęga wielkich feudałów. Oni też zdecydowali o wyborze w 888 r. nowego króla Odona, hrabiego Paryża, zasłużonego w obronie przed najazdami Normanów, którzy w latach 885-886 r. przez 11 miesięcy oblegali Paryż. Przez 6 lat królestwem rządziło więc dwóch królów, potem, mniej więcej na zmianę, ich potomkowie. W 987 r. koronę otrzymał Hugon Kapeta, posiadający dziesięć hrabstw z kilkoma opactwami i noszący zaszczytny tytuł “księcia Francuzów”. Dał on początek nowej dynastii Kapetyngów, panującej we Francji do 1328 r.
Królestwo Niemieckie (911--1000)
W Zachodnio-frankońskim Królestwie dynastia Karolingów panowała do 987 r., we Wschodnim wygasła już w 911 r. i tron teg...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]